Bir Kurban Bayramını daha yaşauyacağız..
Kurban Bayramının Şeker Bayramı’ndan ayırmak pek de mümkün değil..
Birbirinin tamamlayan iki bayram..
Atalarım ne güzel tanımlamış..
Birine Şeker Bayramı, ardından gelene Kurban Bayramı demiş..
Kurban Bayramı her ne kadar tıpkı Şeker Bayramı gibi dünsel bir bir bayram olmasına karşın aynı zamanda toplumsallaşmanın doruğa çıktığı günlerdendir..
Şeker ve Kurban bayramları toplumsal dayanışmaının ön planda olduğu günlerdir..
Kurban’ın tarihi insanlık tasrihi ile eşittir..
İnsanoğlu var olduğu günden beri, daima kurban kesmektedir...
Kurbanları kimi zaman, tanrılar, kimi zaman atalar için kesmişiz..
Hewpsinde tek amaç tanrıları ve ataların ruhlarının memnun etmek, onların desteğini almak, olası belaları önlemek olmuştu..
Dünün amaçlar bugün de geçerli..
Türklerin atalarından olan Sümerler (Kenferler) kurbanlarını Anu, Enki, Enlil, İnanna, Nanna, Ninhursag ve Utu-Şamaş adlı yedi tanrıları için keserlerdi..
Hititler de başta Tarhanda ya da Teşup adıyla bilinen Gök tanrı (Fırtına tanrısı) başta olmak üzere tanrıalrı için kurban ritüeli uygularlardı.
Bugünkü Türk halklarının yakın ataları olan İskitler, Hunlar, Göktürkler de Göktengri için kurban keserlerdi..
Yuananlılarda Zeus için aynı uygulamayı yaparlardı..
Bugün yıllarca yapılan Aryan hikayesinin uydurma çıkması ve Orta Asya kökwnli halklar olduğu belirlene Hitiler ile İskitler, Hunlar ve Göktürkleride kurbanlar kanlı,kansız ve yakma kurbanlar olarak üç şekilde uygulanırdı.
Kansız kurbanlar genel olarak ekmek ve içki kurbanlarıydı.
Kanlı kurbanlar ise doğal olarak yenilebilir evcil hayvanlardı. Ancak zaman zaman tanrılara sıra dışı bazı kurbanlar da sunuluyordu. Bu tür kurbanların içinde eti yenmeyen köpek ya da at gibi hayvanlardan başka Orta Amerika halklarında olduğu gibiçok nadir olarak insan da yer alabiliyordu.
Hem kanlı hem de kansız kurbanların törene katılanlarca asla tüketilemeyeceği çok özel uygulamalar da gerçekleştirilebiliyordu. İşte bu özel durumlarda kurbanlar yakılıyordu Yakma kurbanlarda en çok kullanılan canlı kurbanlar kuşlardı.
Adanamızda da yaşayan Hitilerde bayram törenlerinde veya cenaze törenlerinde içki kurbanı, “tanrıyı içme” ve ekmek kurbanı seremonilerinden sonra ziyafet başlıyordu. Ziyafetin ana yemeği etti ve et, kurban edilmiş bir hayvanın tanrıya sunulmuş olan parçalarından geriye kalanlar anlamına geliyordu.
Yeraltı tanrılarına sunulan kanlı kurbanların etlerinin ise ritüele katılanlarca tüketilmesi mümkün değildi. Kesilen bu hayvanlar murdar kabul edildikleri için yenemezler ve bütünüyle yeraltı dünyasının hizmetine gönderilirlerdi.
Özellikle bayram törenleri için hazırlanan kurbanlık hayvanlar sayıca çok fazlaydı. Büyük bayram törenleri için yüzlerce hatta binlerce koyun ve nispeten daha az olmakla birlikte çok sayıda büyük baş hayvanın hazırlandığı metinler sayesinde biliniyor.
Ceylan, geyik, leopar, ayı ya da yılan gibi vahşi hayvanların kurban edildiğine hemen hemen hiç rastlanmıyor. Köpek, eşek, at veya çeşitli kuş cinslerini içeren ve yenilmeyen bazı hayvanlar ise ancak çok özel durumlarda kurban edilirlerdi.
Hitit metinlerine baktığımızda genellikle tanrılar için erkek, tanrıçalar için ise dişi hayvanların kurban edildiği görülüyor: örneğin Hepat veya Güneş Tanrıçası için bir inek tercih edilirken, öküz veya koç Fırtına Tanrısı’na özgü kurbanlar olarak biliniyor.
QATAM dāi, yani “eli dokundurma” jestini yapan kişinin hangi kurban töreni olursa olsun –içki, ekmek veya hayvan- bu hareketten sonra kurbanı bizzat gerçekleştirmesi söz konusu değildi. El dokunduran kişi hiyerarşik olarak üstün konumdaydı ve bir bakıma kurban etme için emir vermiş sayılırdı. Bu hareketi İslam dinindeki kurban törenlerinde, kurbanı Allah’a adayan kişinin kesim işi için kasaba yetki vermesi ile benzeşmektedir..
Hareketin kendisi QATAM dāi- fiiliyle tanımlansa da, bu aslında bir takdis işlemiydi ve derin bir anlamı vardı. Takdisi gerçekleştirecek olan önce tanrı heykeli önünde saygıyla eğilir, sonra kurbanlık hayvanının üzerine elini dokundurur, bazen de başından aşağı kutsal kabul edilen bir sıvı dökerdi. Bu sıvı su veya şarap olabildiği gibi bazen de bir temizlik maddesi olarak tanımlanan tuhhueššar’dı.
(Fatma Sevinç. 2007. Hititlerde Ölülere ve Yeraltı Tanrılarına Sunulan Kurbanlar. Ankara Üniversitesi (Doktora Tezi))
İskitler ve Hunlardan bu yana Türklerde kurban uygulamaları önemli bir yer tutuyordu. Türkler hangi dine inanırsa inansın, birçok töreninde kurban uygulaması vardı.
Türklerde kurbanın ilk örneklerine, MÖ bin yıllarında Çin’de hüküm süren Chou’larda rastlanıyor. Chou Hanı, avladıkları geyikleri, atalar tapınağına kurban olarak sunuyordu. Kanlı kurban uygulamaları, Hunlarda, Göktürklerde ve diğer Türk boylarında da devam etti.
Kurbanın sunuluş amaçları içerisinde, tapınma, dua, şükür gibi olaylar yer alıyor. Bunların yanısıra yağmur yağması, hastalık, zafer ve barış için de kurban sunuluyordu.
Çoğu zaman, yılda iki kez, Gün-Ay eşitliğinde, yani ekinoks dönemlerinde kurban adanır. Kurban töreni, bahar bayramının en önemli olayı sayılır. Göğe adanan kurbanlar,
Türkler bir taş dibinde kurban sunduktan sonra bölgeye çiçekli sazlar, ağaçlar dikerler ve kutsal orman meydana getirirlerdi. Bu yaratılışın ve yeniden doğuşun sembolik olarak tekrar edilmesidir. Türklerde kurban ritüeli, sunak direklerinin yanında ya da bir ağacın dibinde gerçekleştirilir. Bunun nedeni, gökyüzüne uzanan bu nesnelerin, dünyanın merkezini simgelemesi ve Tanrının kapısı sayılan Kutup Yıldızı ile bir bağ oluşturmasıdır.
Türklerin kurban ayinlerinde at, koç, koyun ve geyik gibi hayvanlar seçilir. Kurbanlar “Kanlı Kurban” ve “Kansız Kurban” olarak ikiye ayrılır. Kansız kurbanlara “Saçı” adı verilir
Arkeolojik kazılara göre, kanlı kurbanların en önemlisi at kurbanıydı. Atlar öteki dünya hayvanıdır. Kam'ların ve Alplerin en önemli bineğidir. Ruhları Tanrının kapısına taşır. Kaşgari'ye göre At “Ay” hayvanıdır. Beyaz atlar özellikle alnında beyaz leke bulunan atlar kutsaldır ve “Ay” ile bağlantılıdır.
Kurban edilen hayvanın kanı aday kam'ın yüzüne, gözüne ve kulaklarına sürülür
Kurban olarak seçtikleri özel beyaz atları, doğu yönüne sürer ve serbest bırakırlar. Gök Tanrıya kurban edilecek hayvan rastgele seçilmez. Onun için beyaz atlar seçilir
Kanlı kurban uygulamalarında attan sonra en fazla koyun kurban ediliyordu. Koyun ve özellikle beyaz koç, eski Türklerde Gök tanrıya sunulan kurbanlar arasındaydı.
Türklerde kurban edilen hayvanın kanının akıtılmaması önemliydi. Ruhun bulunduğu en önemli yerlerden birisi kandı. Kanda hayatiyet hassası bulunduğu için idama mahkum edilen önemli kişilerin cezaları verilirken bile kanı dökülmezdi. Sadece hakaretle öldürülmek istenenin ve düşmanın kanı akıtılırdı. Radloff, kurbanın öldürüldükten sonra derisinin yüzüldüğünü, boyun ve karın kısmından kesilip zarar vermeden çıkarıldığı belirtiyor. Yine kanın akıtılmaması için Oğuzların hayvanları ve kurbanları başlarına darbe vurmak, Moğolların da hayvanın kalbini sökmek suretiyle öldürdükleri rivayet ediliyor. Türklerde bu uygulamaların dışında kılıç darbeleriyle veya bıçağın hayvanın kalbine saplanması yoluyla öldürüldüğü de söyleniyor.
.Eski Türkler Gök Tanrıya ve gökte başka ‘tengri-ruhların’ varlığına inandıkları gibi tabiata da inanıyorlardı. Mesela dağ, tepe, kaya, vadi, ırmak, su kaynağı, mağara, ağaç, orman volkanik göl, deniz, demir, kılıç bunlardan bazıları. Bunlardan bir kısmından iyilik, bir kısmından da kötülük geliyordu ve Türkler bu tabiat ruhları için at ve koyun kurban ediyordu.
(Dilşad Atik. 2001. Eski Türklerde Kurban İnanışı ve Uygulamaları. Erciyes Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi.)
Hangi inançla, hangi Tanrı için kesiyorsanınız, kurbanınız kutlu olsun, yerine ulaşsın..
Nice bayramlara!..
