CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Saraçhane’deki konuşmasında bazı şirketlerin ürünlerine karşı boykot çağrısı yapmıştı..
Daha önce de siyasal İslamcılar, Gazze olayları bahanesiyle kendilerine göre İsrail şirketleri olduğunu iddia ettikleri firma ve ürünlerine karşı boykot kampanyası başlatmışlardı..
Türkiye’deki farklı dünya görüşündeki iki ayrı yönden gelen boykot çağrıları ya da kampanyaları üzerine konuyu biraz inceleyelim, geçmişte ve günümüzde ne gibi boykot kampanyalarını araştıralım diye düşündüm..
Son iki kampanyada ilginç bir durum var önce onu saptayalım:
Filistin bahanesiyle “İsrailli firmalara” yönelik boykot çağrılarına, içlerinde Saraçhane’deki boykot çağrısına destek verenlerin de bulunduğu bir kesim karşı çıkmıştı..
Saraçhane’den yapılan çağrıya da, “İsrailli firmalara” boykot kampanyası açanlar, katılmayanları Siyonizm yanlısı olarak suçlayanlar karşı çıktı. Hatta, bazıları boykota muhatap olan firmalara gidip alışveriş yaparak destek oldu..
Bu durum, boykot çağrılarını yapanların, işlerine geldiğinde boykot kampanyası başlattıklarımı, işlerine gelmediğinde de boykota karşı tavır aldıklarının net biçimde ortaya koyuyordu.
Geçmişten bugüne bakarsak, Türkiye’de şirketlere yönelik boykot kampanyaları, toplumsal ve siyasi olaylarla bağlantılı olarak şekillenmiş, zaman zaman geniş kitlelerce desteklenmiş hareketlerdir. Türkiye’deki önemli boykot kampanyalarının tarihçesi, sebepleri ve etkileri ele almaya çalışalım..
1. Osmanlı’dan Günümüze Boykot Kültürü
Boykot kavramı Osmanlı döneminde de çeşitli vesilelerle görülmüştür. 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı halkı, yabancı ülkelerin ekonomik baskılarına karşı yerli üretimi desteklemek amacıyla boykot hareketleri düzenlemiştir. 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanından sonra özellikle Avusturya mallarına karşı gerçekleştirilen boykot, Osmanlı döneminin dikkat çeken örneklerinden biridir.
2. Cumhuriyet Döneminde Boykotlar
Cumhuriyet’in ilanından sonra boykotlar daha çok ulusal çıkarları koruma amacıyla düzenlenmiştir. 1960’larda yerli sanayiyi desteklemek adına yabancı mallara yönelik boykot çağrıları yapılmıştır. Örneğin, ABD’nin Türkiye’ye yönelik silah ambargosu uyguladığı 1975 yılında Amerikan mallarına karşı geniş çaplı bir boykot hareketi gerçekleşmiştir.
3. 1980 ve 1990’lı Yıllarda Boykot Hareketleri
Serbest piyasa ekonomisine geçişin hızlandığı bu dönemlerde, boykot hareketleri daha çok tüketici hakları çerçevesinde şekillenmiştir. 1990’larda özellikle uluslararası gıda ve içecek markalarına karşı bazı dini ve ideolojik gruplar tarafından boykot çağrıları yapılmıştır.
4. 2000’li Yıllarda Küresel ve Yerel Boykot Kampanyaları
2000’li yıllar, sosyal medyanın da etkisiyle boykotların daha hızlı yayıldığı bir dönem olmuştur. Özellikle şu olaylar dikkat çekmektedir:
- 2006 Coca-Cola Boykotu: İsrail’in Filistin’e yönelik politikalarına tepki olarak Türkiye’de bazı kesimler, Coca-Cola ürünlerine karşı boykot çağrısı yapmıştır.
- 2014 İsrail Boykotu: İsrail’in Gazze’ye yönelik operasyonları nedeniyle birçok uluslararası markaya yönelik boykot kampanyaları başlatılmıştır.
- 2018 ABD Ürünleri Boykotu: ABD ile yaşanan diplomatik krizler nedeniyle hükümet yetkilileri, Amerikan ürünlerini boykot çağrısı yapmıştır. Apple, Coca-Cola ve McDonald's gibi markalar bu boykotun hedefi olmuştur.
5. Son Dönemde Boykot Hareketleri ve Sosyal Medyanın Etkisi
Günümüzde boykot kampanyaları, sosyal medya aracılığıyla hızla yayılmaktadır. 2023 ve sonrasında özellikle ekonomik krizler, siyasi gerilimler ve uluslararası gelişmeler nedeniyle bazı markalar boykot çağrılarının hedefi olmuştur. Tüketiciler, şirketlerin politikalarını sosyal medya üzerinden daha yakından takip etmekte ve bu doğrultuda tepki göstermektedir.
SES GETİREN BOYKOTLAR
Türkiye’de gerçekleşen boykot kampanyaları arasında en etkili olanlardan bazıları, geniş çaplı katılım, uzun süreli devamlılık ve doğrudan ekonomik ya da siyasi sonuçlar doğurması açısından öne çıkmaktadır. Bunlar arasında en çok ses getirenler şunlardır:
1. 1975 ABD Malları Boykotu
ABD’nin Türkiye’ye silah ambargosu uygulaması sonrası başlayan bu boykot, devlet destekli bir hareket olarak büyük etki yaratmıştır. Amerikan mallarının kullanımına kısıtlamalar getirilmiş, halk da bu duruma büyük oranda destek vermiştir. Ancak Türkiye’nin daha sonra savunma sanayisini güçlendirme yönünde adımlar atması, boykotun uzun vadeli etkisini sınırlamıştır.
2. 2006 Coca-Cola ve İsrail Markalarına Boykot
İsrail’in Filistin’e yönelik saldırılarına tepki olarak Türkiye’de Coca-Cola başta olmak üzere bazı uluslararası markalara yönelik büyük bir boykot dalgası başlamıştır. Özellikle muhafazakâr kesimlerin öncülük ettiği bu boykot, bazı markaların satışlarında gözle görülür düşüşlere yol açmıştır. Ancak zaman içinde etkisini kaybetmiştir.
3. 2018 ABD Ürünleri Boykotu
ABD ile yaşanan diplomatik krizler (Rahip Brunson krizi) sonrası, Türkiye hükümetinin de desteklediği bu boykot, özellikle iPhone ve diğer Amerikan menşeli ürünleri hedef almıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaptığı “Onların iPhone’u varsa, bizim de Vestel’imiz var” açıklaması, bu boykotun yaygınlaşmasını sağlamıştır. Ancak küresel ticaretin iç içe geçmiş yapısı nedeniyle uzun vadede Amerikan ürünlerine olan bağımlılığı azaltmak zor olmuştur.
En Etkili Boykot Hangisiydi?
Etkisi en büyük ve en uzun süren boykot hareketi, 1975'te ABD'ye karşı yapılan boykot olarak değerlendirilebilir. Çünkü bu boykot sadece halk tabanında değil, devlet politikaları açısından da desteklenmiş ve Türkiye’nin savunma sanayisini geliştirme sürecine önemli katkı sağlamıştır.
Bununla birlikte, 2006’daki İsrail boykotu da bazı uluslararası markaları Türkiye’de zor durumda bırakmış ve tüketici bilincini artırmıştır. 2018 boykotu ise büyük bir toplumsal yankı uyandırmış olsa da ekonomik gerçekler nedeniyle tam anlamıyla sürdürülebilir olmamıştır.
Sonuç olarak,Türkiye’de boykot kültürü, tarih boyunca farklı sebeplerle ortaya çıkmış ve toplumun belirli kesimlerinden destek görmüştür. Günümüzde sosyal medya ve dijital platformlar sayesinde boykot kampanyaları çok daha geniş kitlelere ulaşmaktadır. Ancak boykotların uzun vadeli ekonomik ve toplumsal etkileri değişkenlik göstermektedir.
